Bir hareketlinin hızı zamanla değişmiyorsa böyle harekete durağan (sabit) hızlı hareket ya da düzgün doğrusal hareket adı verilir.
Hareketli bir cisim için yer değiştirme ve yol kavramları günlük yaşantıda zaman zaman aynı anlamda kullanılır. Ancak, iki kavram birbirinden ayrıdır. Örneğin; bulunduğu konumdan 20 metre uzaklaşıp, yine aynı konuma gelen hareketlinin yer değiştirmesi sıfırdır. Hareketlinin aldığı yol ise
20 + 20 = 40 metredir.
Bir cismin hareketi sırasında izlediği yola yörünge denir. Hareketlinin yörüngesi doğrusal, dairesel, elips veya eğri biçimde olabilir.
Hareketli bir varlığın birim zamanda aldığı yola “SÜRAT” denir.
HAREKET ENERJİSİ :
Hareket halindeki cisimlerin sahip olduğu enerjiye; “Hareket enerjisi” denir.
Hareket enerjisine sahip olan cisimlere örnekler :
Koşan bir insan
Yuvarlanan bir top
Dereden akan su
Yüzen bir balık
Havada uçan bir kuş
Dikkat:
*Aynı hızda giden A ve B iki cismi A 1sn önce yola çıkmış olsa B ile aralarında hep aynı mesafe olur. A B den daha hızlı gitmez aynı hızdadırlar.
*Cisimler hareketlerinden dolayı hareket enerjisine sahip olurlar . Hareket etmeyen cisimlerin yani hızı 0 m/sn olan cisimlerin hareket enerjileri de 0 dır.
*Enerji ve kuvvet aynı şey değildir.
*Sürat bir kuvvet değildir.
Bir hareketlinin süratini hesaplayabilmemiz için;
• Hareketlinin aldığı yolu ve
• Bu yolu alması için geçen zamanı bilmemiz gerekir. SÜRAT “v” ile gösterilir. Vektörel bir büyüklüktür.
Sl birimine göre;
yer değiştirmenin birimi metre, zaman birimi saniye alınırsa SÜRAT birimi metre/saniye olur.
Yer değiştirme km, zaman h olursa, SÜRAT birimi km / h olur.
Durmakta olan cismi hareket ettiren, hareket durumundaki cismi durduran, hızını veya yönünü değiştiren ya da cisimlerin biçimini değiştiren etkiye kuvvet denir. “F” ile gösterilir. Vektörel (yönlü) bir büyüklüktür.
Kuvvetin elemanları: Etki noktası, etki doğrultusu, etki yönü ve büyüklük.
Kuvvetin etkileri:Kuvvetin; hareket ettirici, durdurucu ve yön değiştirici etkileri vardır.
Kuvveti nasıl ölçeriz?: Kuvvetin ölçülmesi için maddelerin esnekliğinden yararlanılır. Cisimlerin esneklik özelliklerinden yararlanılarak yapılan araçlara dinamometre, el kantarı ya da yaylı kantar adı verilir. Dinamometreler, kuvvet ölçmede kullanılır. Kuvvetin birimi Newton’ dur. Kısaca “N” ile gösterilir.
Bir cismin ağırlığını veya cisme etkiyen kuvveti ölçmeye yarayan alete “dinamometre” denir. Sarma yayın bir ucuna kancalı bağlama parçasını geçirin. Yayın alt ucuna ise hidrostatik terazinin özel kefesini asınız. Karton şeridi, sarma yaya paralel olacak şekilde yerleştirin. Kefe boşken gösterge olarak kullandığımız telin hizasını karton şerit üzerinde işaretleyip sıfır yazınız. Kefeye 1 kg'lık kütleyi koyunuz. Sarma yay dengeye geldiğinde göstergenin karton şerit üzerinde gösterdiği hizayı işaretleyip 10 yazınız. Cetvel yardımıyla O ile 10 arasını 10 eşit parçaya bölünüz. Yaptığınız basit bir dinamometredir.
Bununla ağırlığı 10 N'u geçmeyen cisimlerin ağırlıklarını ölçebilirsiniz.
Dinamometreler “Esnek cisimlere eşit kuvvetler uygulandığında, uzama miktarları da eşit olur” kuralından yararlanılarak yapılmıştır.
Dinamometreler, hangi konumda ölçüm yapılacaksa o konuma göre ayarlanmalıdır.
***Önemli not: Dinamometreler değişik ağırlıklara göre ayarlanmıştır(100g-f, 200g-f, 400g-f, 1kg-f...vb.). Örneğin 300g-f ağırlığındaki bir cismi, 100g-f ‘lik bir dinamometrede tartmaya çalışırsak, dinamometrenin esneklik özelliği kaybolacağından dolayı bozulacaktır.
1 kg’ lık kütleye etki eden yer çekimi kuvveti 9,8 N’ dur. Bu değer yaklaşık 10 N alınır.
Kuvvet, kuvvetle dengelenir:Her etkiye karşılık eşit büyüklükte zıt yönlü bir tepki kuvveti vardır.
Bir cisme etkiyen kuvvet, başka bir kuvvetle dengelenir. Yani her etki kuvvetine karşı bir tepki kuvveti oluşur. Etki ve tepki kuvveti birbirini dengeler.
Bileşke kuvvet birden fazla kuvvetin ortak etkisini tek başına yaratır:
Bir cisme uygulanan birden fazla kuvvetin yapmış olduğu etkiyi tek başına yapan kuvvete bileşke kuvvet denir. Bileşke kuvvet “R” ile gösterilir. Bileşkeyi oluşturan kuvvetlerin her birine de bileşen kuvvet denir. Bileşen kuvvet F1, F2, ........... ile gösterilir.
Aynı yönlü ve aynı doğrultulu iki kuvvetin bileşkesi:Doğrultuları ve yönleri aynı olan iki kuvvetin bileşkesi, uygulanan kuvvetlerin toplamına eşittir. Bileşke kuvvet bu kuvvetle aynı yöndedir.
